Wat is een schouwarts?

Schouwarts

Een schouwarts (of lijkschouwer) is de arts die na een overlijden onderzoekt of iemand écht overleden is, én vaststelt of de dood een natuurlijke oorzaak had. Deze controle is verplicht: zonder verklaring van overlijden kan geen uitvaart plaatsvinden. De schouwarts vormt daarmee de schakel tussen leven en afscheid.

Het eerste moment na overlijden

Wanneer iemand overlijdt, is een officiële vaststelling van het overlijden nodig. De schouwarts onderzoekt het lichaam om zekerheid te bieden dat er geen sprake is van een onnatuurlijke dood. Dit proces heet lijkschouwing. Pas daarna kan het lichaam worden vrijgegeven voor verdere verzorging, opbaring of uitvaart.

Ontwikkeling en wettelijke achtergrond van de schouwarts

De taak van de schouwarts is juridisch verankerd in de wetgeving van Nederland en België. Al in vroegere tijden waren dokters betrokken bij het controleren van doden om misdaad of misdrijf uit te sluiten. Nu is het een verplichte stap na overlijden.

In Nederland geldt dat de behandelend arts (huisarts of behandeld arts) vaak fungeert als schouwarts. In België kan de huisarts of een aangewezen arts optreden. Bij twijfel over de doodsoorzaak treedt een gemeentelijke lijkschouwer of parketarts op.

Wetten schrijven voor dat bij overlijden in of buiten het ziekenhuis een schouwarts het lijk moet onderzoeken voordat de dood officieel kan worden verklaard.

Hoe handelt de schouwarts in de praktijk?

De lijkschouwing door de schouwarts verloopt doorgaans via onderstaande stappen:

1. Vaststelling van overlijden
De schouwarts controleert dat vitale functies definitief zijn gestopt.

2. Onderzoek van doodsoorzaak
De arts beoordeelt of de dood als natuurlijk kan worden gezien. Hij onderzoekt de lichaamshouding, wondbeelden, medische voorgeschiedenis en omstandigheden.

3. Beslissing over verder onderzoek

• Als de doodsoorzaak duidelijk is (bijv. hartstilstand), wordt een overlijdensverklaring ingevuld.
• Bij twijfel of vermoedens van een niet-natuurlijke dood wordt het lijk ‘in beslag genomen’. De gemeentelijke lijkschouwer, forensisch arts en politie kunnen verder onderzoek instellen, inclusief een obductie.

4. Speciale gevallen: euthanasie & minderjarigen

• Bij euthanasie moet de schouwarts vooraf geïnformeerd worden; hij controleert of de procedure correct is uitgevoerd.
• Bij overlijden van een minderjarige moet een gemeentelijke lijkschouwer worden betrokken voordat de verklaring wordt afgegeven.

5. Documentatie en vrijgave
De schouwarts vult de benodigde formulieren in (overlijdensverklaring, A- of B-formulier in NL; overlijdensattest in BE). Pas daarna kan het lichaam overgedragen worden voor verzorging en opbaring.

Extra thema’s rond de schouwarts

Niet-natuurlijk overlijden
Als de schouwarts vermoedens heeft van een niet-natuurlijke dood (ongeval, zelfdoding, misdrijf), wordt het lichaam in beslag genomen en volgt een gerechtelijk onderzoek, vaak inclusief obductie. 
Uitvaartverzekering.nl

Schouwarts bij euthanasie
Omdat euthanasie juridisch gezien een onnatuurlijk overlijden is, moet de schouwarts worden ingelicht. Hij onderzoekt achteraf of de procedure correct is gevolgd, voordat het lichaam wordt vrijgegeven. 
Uitvaartverzekering.nl

Dood buiten Nederland / buitenland
Wanneer iemand in het buitenland overlijdt, kunnen andere regels gelden voor de schouwarts / lijkschouwing. Kosten en procedures verschillen vaak per land.

Veelgestelde vragen over de schouwarts

Wie roept de schouwarts op?
Meestal de huisarts, verpleegkundige of personen die het overlijden constateren.

Wat onderzoekt de schouwarts precies?
Hij onderzoekt of sprake is van natuurlijke dood, beoordeelt de wijze van overlijden en zoekt aanwijzingen voor afwijkingen.

Wat gebeurt er bij twijfel over doodsoorzaak?
Dan wordt het lichaam in beslag genomen en volgt verder forensisch onderzoek, mogelijk met obductie.

Mag het lijk vrijgegeven worden na euthanasie?
Pas na controle door de schouwarts én verificatie dat de euthanasieprocedure correct is uitgevoerd.

Wat als de schouwarts vaststelt dat de dood natuurlijk is?
Dan wordt een overlijdensverklaring opgemaakt en kan de uitvaart verder worden geregeld.

Verdiepende informatie & inspiratie

Lees ook: obductie, mortuarium, opbaren

Blogs die je verder kunnen inspireren:

• Een uitvaart regelen: praktische gids bij verlies
• Wat doet een uitvaartverzorger of begrafenisondernemer zoal?
• De juiste uitvaartondernemer kiezen: waar let je op bij een persoonlijk afscheid?
• Wat is een stille of technische crematie?

Tot slot

De rol van de schouwarts is cruciaal: hij stelt niet alleen het overlijden officieel vast, maar waakt ook over de juistheid van de doodsoorzaak. Voor nabestaanden is zijn werk de noodzakelijke opening naar het afscheid.

Wilt u meer weten over manieren om de herinnering tastbaar te maken? Bekijk onze urnen, assieraden of neem contact met ons op voor persoonlijk advies.