Wat is het sterftecijfer?

Sterftecijfers in Nederland en België

Het sterftecijfer is een statistische maat die aangeeft hoeveel mensen binnen een bepaalde populatie en binnen een bepaalde periode overlijden. Meestal uitgedrukt als “overlijdens per 1000 personen per jaar” of als “aantal overledenen” in absolute zin. Het sterftecijfer is een belangrijke indicator in demografie, volksgezondheid en beleid, omdat het inzicht geeft in de mortaliteit in een bevolking, trends daarin en mogelijke oorzaken van overlijden.

Inleiding: belang van het sterftecijfer

Het sterftecijfer speelt een cruciale rol in het begrijpen van de gezondheidstoestand van een bevolking. Door te kijken naar de sterftecijfers kunnen we:

• zien welke ziekten of oorzaken het vaakst leiden tot overlijden,
• trends ontdekken (bijv. daling door medische vooruitgang, toename door vergrijzing),
• voorspellingen maken over toekomstige sterfte,
• beleid formuleren op gebied van gezondheidszorg, ouderenzorg en preventie.

Voor Nederland en België zijn sterftecijfers publiek beschikbaar via statistische bureaus. Zij tonen langetermijntrends, verschillen naar leeftijd en geslacht en de verschuiving in doodsoorzaken.

In 2024 bedroeg het aantal overledenen in Nederland volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek circa 172.000. In België werden in 2024 ongeveer 112.029 overlijdens geregistreerd volgens Statbel. Deze cijfers zijn niet alleen een momentopname, maar weerspiegelen factoren zoals vergrijzing, medische ontwikkelingen, leefstijl en externe gebeurtenissen (bijv. pandemieën).

Bron: VZinfo

Achtergrond en geschiedenis van het gebruik van sterftecijfers

Demografische transitie en historisch perspectief

Over de afgelopen eeuwen is het sterftecijfer sterk veranderd door medische vooruitgang, verbeterde leefomstandigheden en sanering (bijv. hygiëne, vaccinatie). In demografie wordt gesproken van de “demografische transitie”: een fase waarin sterfte daalt, vrijwel even later ook de geboortecijfers dalen, zodat een stabiele bevolkingsomvang ontstaat. Nederland bevindt zich al geruime tijd in een fase waarbij geboorte- en sterftecijfers redelijk in balans zijn.

Standaardisatie en relatieve sterfte

Om verschillen in bevolkingssamenstelling (zoals leeftijdsopbouw) te kunnen vergelijken, gebruikt men vaak gestandaardiseerde sterftecijfers. Dat maakt het mogelijk om sterfte tussen jaren of tussen regio’s eerlijk te vergelijken, zonder vertekening door vergrijzing of bevolkingssamenstelling.

Verschillen in doodsoorzaken

Over tijd verschuiven de belangrijkste oorzaken van overlijden. In Nederland is bijvoorbeeld de sterfte door hart- en vaatziekten historisch afgenomen, mede door preventie en betere behandeling. Tegelijkertijd nemen leeftijdsgerelateerde aandoeningen, zoals dementie, relatief toe vanwege de vergrijzende bevolking. Bron: Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2024.

Sterftecijfer in de praktijk

Hoe wordt het sterftecijfer berekend

Het eenvoudigste model is:

Sterftecijfer = (aantal overledenen ÷ gemiddelde populatie) × 1000

Bijvoorbeeld: als in een jaar 10.000 mensen overlijden in een populatie van 1.000.000, dan is het sterftecijfer 10 per 1.000.

Voor vergelijkingen wordt vaak gebruikt gestandaardiseerd sterftecijfer, waarbij gecorrigeerd wordt voor leeftijdsverdeling.

Verschillen naar leeftijd, geslacht en regio

• Ouderen kennen een veel hoger sterftecijfer dan jongeren.
• Mannen overlijden gemiddeld op jongere leeftijd dan vrouwen, waardoor het sterftecijfer onder mannen in bepaalde leeftijdscategorieën hoger is.
• Regionale verschillen kunnen optreden door verschillen in sociaaleconomische status, gezondheid, toegang tot zorg en milieu.

Bron: VZinfo

Trends in Nederland en België

• In Nederland zijn de sterftecijfers in absolute zin stijgend, mede door vergrijzing. In 2024 overleden ongeveer 172.000 mensen, 2,5 duizend meer dan in 2023.
• De gestandaardiseerde sterfte door kanker is in de periode 2014–2023 bijvoorbeeld gedaald onder mannen van ~345 naar ~288 per 100.000.
• In België lag het aantal overledenen in 2024 op 112.029, een lichte stijging t.o.v. 2023.

Componenten van sterfteontwikkeling

Factoren die het sterftecijfer beïnvloeden zijn onder meer:

• vergrijzing: meer oudere mensen betekent meer overlijdens,
• medische vooruitgang & preventie: vermindering van sterfte aan hartziekten, infecties etc,
• leefstijl: roken, obesitas, beweging beïnvloeden mortaliteit,
• externe gebeurtenissen: pandemieën, hittegolven of natuurrampen kunnen tijdelijke pieken veroorzaken,
• samenstelling van de bevolking: immigratie, gezondheid van migranten, regionale verschillen.

Toekomstverwachtingen van het sterftecijfer

Op basis van demografische prognoses en vergrijzing verwachten experts dat het absolute aantal sterfgevallen verder zal stijgen in de komende decennia, zelfs als het sterftecijfer per duizend inwoners mogelijk stabiel blijft of licht daalt dankzij medische vooruitgang.

Volgens VZinfo wordt verwacht dat het aantal sterfgevallen in Nederland in 2055 rond de 210.000 zal liggen. Hieronder een grafiek met een eenvoudige projecteerlijn:

Let op: dit zijn gesimplificeerde projecties gebaseerd op huidige trends (vergrijzing, bevolkingsgroei). Feitelijke cijfers kunnen afwijken door onverwachte ontwikkelingen. Als men deze projecties zou uitzetten in een grafiek, zou die een gestage opwaartse lijn laten zien vanaf heden naar 2055, met mogelijk afvlakking of teruggang na 2055.

Overige thema’s rondom sterftecijfer

Oversterfte

Oversterfte verwijst naar het aantal overlijdens dat boven de verwachte norm uitkomt in een bepaalde periode (bijv. door pandemieën, hitte, extreme omstandigheden). Deze maat wordt gebruikt om de impact van bijzondere gebeurtenissen te meten.

Levensverwachting en sterfte

De levensverwachting is nauw gekoppeld aan sterftecijfers. Hogere levensverwachting duidt op lager sterftecijfer op jongere leeftijden en betere overleving. Tegen 2050 wordt verwacht dat de levensverwachting in Nederland zal stijgen tot ongeveer 86,5 jaar.

Mortaliteitswetten

In de demografie bestaan wiskundige modellen zoals de wet van Gompertz, die stelt dat de sterftekans exponentieel toeneemt met de leeftijd boven een zekere grens.

Regionale en internationale vergelijking

Het vergelijken van sterftecijfers tussen landen is informatief, mits gecorrigeerd voor leeftijdsstructuur en bevolkingsopbouw. Nederland en België behoren qua mortaliteit tot de ontwikkelde landen met relatief lage sterfte in jongere leeftijdsgroepen.

Veelgestelde vragen over sterftecijfer

Wat is het verschil tussen sterftecijfer en overlijdensaantal?
Het overlijdensaantal is een absolute telling (bijv. 172.000 overledenen). Het sterftecijfer relateert dit aan de populatie (bijv. per 1.000 inwoners) om vergelijkbaarheid te bieden.

Waarom gebruiken we gestandaardiseerd sterftecijfer?
Om verschillen in leeftijdsopbouw tussen jaren of regio’s te neutraliseren, zodat vergelijkingen eerlijk zijn.

Kan het sterftecijfer dalen terwijl het aantal sterfgevallen stijgt?
Ja. Als de bevolking groeit of vergrijst, kan het totaal aantal sterfgevallen stijgen, zelfs als de sterftekans per duizend inwoners (sterftecijfer) daalt.

Wat drijft toekomstige veranderingen in sterftecijfer?
Vergrijzing, medische vooruitgang, leefstijlveranderingen, externe gebeurtenissen (zoals pandemieën of klimaat) en beleidsmaatregelen beïnvloeden samen het toekomstige sterftecijfer.

Hoe betrouwbaar zijn projecties van sterftecijfer?
Prognoses zijn gebaseerd op trends en aannames, en bevatten onzekerheden. Onvoorziene innovatie, gedragsverandering of maatschappelijke ontwikkelingen kunnen de uitkomst beïnvloeden.

Tot slot

Het sterftecijfer is geen koud statistisch getal; het vertelt het verhaal van gezondheid, medische vooruitgang, demografie, levensstijl en maatschappelijke veranderingen. In Nederland en België vormt het een belangrijke grondslag voor beleid en planning. Door trends en oorzaken te begrijpen - en voorzichtig te projecteren - kunnen we beter anticiperen op de toekomst én waardig omgaan met de realiteit van sterven in onze samenleving.

Wilt u meer weten over manieren om de herinnering tastbaar te maken? Bekijk onze urnen, assieraden of neem contact met ons op voor persoonlijk advies.